25η Νοεμβρίου 2021 – Παγκόσμια Ημέρα για την  Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών

Της Α/Αστ.4597 Κλ. Δαμιανού (Υποδιεύθυνση Διαχείρισης Υποθέσεων Ευάλωτων Προσώπων) 

Η 25^η Νοεμβρίου έχει ανακηρυχθεί ως η Διεθνής Μέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, κατόπιν αποφάσεως της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών (17/12/1999). Ιστορικά όμως, αυτή η ημέρα είχε ήδη σηματοδοτηθεί  από το 1981 όταν οι διάφορες γυναικείες οργανώσεις καθιέρωσαν τη μέρα αυτή εις μνήμη του βασανισμού και της δολοφονίας των τριών αδελφών Μιραμπάλ, με καταγωγή την Δομινικανή Δημοκρατία, στις 25 Νοεμβρίου 1960, οι οποίες πολέμησαν ενάντια στον δικτάτορα, Ραφαέλ Τρουχίγιο. 

Για το σκοπό αυτό,  το 1999 ο ΟΗΕ κήρυξε την 25η Νοεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα ενάντια στη Βία κατά των Γυναικών.

Με αφορμή την ημέρα αυτή, δίδεται ιδιαίτερη έμφαση και προσοχή, μέσα από το παρόν άρθρο, σε μια από τις εκφάνσεις της βίας κατά των γυναικών, που αποτελεί επίκαιρο, αλλά και διαχρονικό φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας και καθορίζεται από την Αστυνομία Κύπρου ως μια από τις προτεραιότητες της για την πρόληψη, αντιμετώπιση και καταπολέμηση του φαινομένου αυτού.

Παραβίαση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Η βία κατά των γυναικών και η ενδοοικογενειακή βία, παραβιάζουν την αξιοπρέπεια και τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, απειλώντας τη σωματική και ψυχική του ακεραιότητα.

Σύμφωνα με μήνυμα του Αντόνιο Γκουτέρες, Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών στις 19/11/2018, «η βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών είναι μια παγκόσμια πανδημία.  Είναι μια ηθική προσβολή για όλες τις γυναίκες και τα κορίτσια, ένα σημάδι ντροπής για όλες μας τις κοινωνίες και ένα σημαντικό εμπόδιο για μια συνεκτική, ισότιμη και αειφόρο ανάπτυξη» (1).  

    Χαρακτηριστικά επίσης είναι  τα λόγια του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Νταβίντ Σασόλι: “Πρέπει να μιλάμε ανοιχτά για την έμφυλη βία για να βοηθήσουμε τα θύματα να σπάσουν τη σιωπή, να εκφράσουμε τη δέσμευσή μας για τη μη χρήση βίας και την ισότητα και κυρίως, να την εξαλείψουμε”.

Η  Ενδοοικογενειακή βία

Η  βία κατά των γυναικών αποτελεί μια εκδήλωση των άνισων σχέσεων ισχύος μεταξύ των γυναικών και των ανδρών και μια σοβαρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα συνεχή περιστατικά βίας που συμβαίνουν καθημερινά σε όλο τον κόσμο αποδεικνύουν το γεγονός ότι οι γυναίκες θύματα βίας, υπόκεινται σε κάθε μορφή βίας (ενδοοικογενειακή βία, σεξουαλική παρενόχληση, βιασμός, αναγκαστικός γάμος, εγκλήματα που διαπράττονται στο όνομα της επονομαζόμενης «τιμής» και σε ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων, χωρίς ωστόσο να αποκαλύπτονται πάντοτε αυτά που βιώνουν) (2).

Οι εγκληματικές αυτές πράξεις, οι οποίες  μπορεί να είναι η άσκηση σωματικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής, οικονομικής βίας του ενός συζύγου/συμβίου  απέναντι στον άλλο, οι επιθέσεις και η κακοποίηση παιδιών από τους γονείς, η κακοποίηση και εκμετάλλευση των ηλικιωμένων προσώπων της οικογένειας, αποτελούν σοβαρά αδικήματα τα οποία διώκονται ποινικά (3).

 Σύμφωνα  με διεθνείς έρευνες, η βία στην οικογένεια συνήθως τείνει να είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο και ο κύκλος της βίας περιλαμβάνει τρία στάδια:

1. Το στάδιο όπου αρχίζει να δημιουργείται η ένταση (κάθε μικρό πράγμα που ενοχλεί τον θύτη και δημιουργεί θυμό)
2. Το στάδιο της άσκησης βίας (σε αυτό το στάδιο συνήθως τα θύματα καλούν τις Αρχές για βοήθεια)
3. Το στάδιο του ‘μήνα του μέλιτος’ (μετά την άσκηση της βίας, ο θύτης/δράστης, γίνεται άλλο πρόσωπο, απολογείται για τις πράξεις του, δείχνει ότι έχει μετανιώσει και πείθει ότι ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό που δεν θα ξανασυμβεί).

Αυτά τα στάδια μπορεί να διαρκούν για πολλά χρόνια και πολλές φορές η βία αρχίζει με την πάροδο του χρόνου, να μετατρέπεται από τον θύτη σε πιο έντονη και  βάναυση, που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στο θάνατο του θύματος.

Ειρήσθω εν παρόδω, επισημαίνεται ενδεικτικά, ότι ο όρος που τείνει να εμφανίζεται συχνά τον τελευταίο καιρό και συνδέεται με την  άκρως βίαιη συμπεριφορά ενός συζύγου/συντρόφου, είναι ο όρος «γυναικοκτονία», ο οποίος παρά το γεγονός ότι δεν αποτελεί στην κυπριακή έννομη τάξη ένα νομικό όρο στο παρόν στάδιο, αποτελεί ένα σημαντικό ζήτημα προς μελέτη σε σχέση με τα αδικήματα βίας κατά των γυναικών.

Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, η βία κατά γυναικών και η ενδοοικογενειακή βία αποτελούν παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τόσο στο διεθνές νομικό πλαίσιο, όσο και στο εθνικό και αυτό αποδεικνύεται και από την αυξανόμενη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (σχετική είναι η υπόθεση Kontrovà v. Slovakia 31 May 2007, που αφορούσε παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή, άρθρο 2 της ΕΣΔΑ).

Στην Κύπρο, σε σχέση με όλα τα αδικήματα Βίας στην Οικογένεια και Βίας κατά Γυναικών/Ενδοοικογενειακής Βίας, τυγχάνουν εφαρμογής οι πιο κάτω νομοθεσίες:

•  Ο περί  Βίας στην Οικογένεια (Πρόληψη και Προστασία Θυμάτων) Νόμος του 2000 (Ν. 119 (Ι)/2000), ο οποίος τυγχάνει εφαρμογής στις υποθέσεις και περιστατικά βίας στην οικογένεια και κακοποίησης ανηλίκων.
• Ο πρόσφατα ψηφισθείς νόμος (και δημοσιευθείς στις 13 Μαϊου 2021) περί της Πρόληψης και Καταπολέμησης της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας και περί Συναφών Θεμάτων Νόμος του 2021(Ν.115(Ι)/2021),  ο οποίος θέτει το νομικό πλαίσιο για την προστασία των γυναικών και κοριτσιών από κάθε μορφής βία.
• και ο επίσης πρόσφατα ψηφισθείς (και δημοσιευθείς  νόμος στις 13 Μαϊου 2021),  περί της Προστασίας από Παρενόχληση και Παρενοχλητική Παρακολούθηση Νόμος του 2021 (Ν. 114(Ι)/2021)

Πέραν των πιο πάνω νομοθεσιών, το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας διασφαλίζει το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάθε πολίτη. Συγκεκριμένα, το Μέρος 2 του Κυπριακού Συντάγματος, παρέχει τις σχετικές πρόνοιες ως προς τα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες ως εξής:

• Σύμφωνα με το  άρθρο 7,  κάθε πολίτης της Κυπριακής Δημοκρατίας, έχει δικαίωμα στην ζωή και στη σωματική του ακεραιότητα,
• Σύμφωνα με το  άρθρο 11, έχει δικαίωμα στην ελευθερία και προσωπική ασφάλεια,
• Σύμφωνα με το άρθρο 15, έχει το δικαίωμα απόλαυσης και σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής.

Η Βοηθός Διευθύντρια του Τμήματος Καταπολέμησης Εγκλήματος -Υποδιεύθυνση Διαχείρισης Υποθέσεων Ευάλωτων Προσώπων, Αστυνόμος Β’ κ. Κυριακή Λαμπριανίδου, αναφέρει ότι  «τα στατιστικά στοιχεία και οι μορφές βίας κατέδειξαν κατά τον Ιανουάριο του 2020, ότι υπήρχε αύξηση στις καταγγελίες πριν από την περίοδο επιβολής των περιοριστικών μέτρων κατά της πανδημίας».

Συγκεκριμένα, σημειώνονται οι εξής καταγραφές από το 2018 μέχρι το 2020, σε σχέση με τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας:

• Κατά το έτος 2018, καταγράφηκαν συνολικά 947 περιστατικά.
• Κατά το έτος 2019, καταγράφηκαν συνολικά 1,161 περιστατικά
• Κατά το έτος 2020, καταγράφηκαν συνολικά 1,832 περιστατικά

Επίσης, όσον αφορά στα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας κατά φύλο των θυμάτων βίας, τα στοιχεία είναι τα εξής:  

• Κατά το έτος 2018, το σύνολο των θυμάτων βίας ήταν 1,024, από τα οποία ποσοστό της τάξης του 34% αφορούσε άνδρες/αγόρια και ποσοστό της τάξης του 66%  γυναίκες/κορίτσια θύματα.
• Κατά το έτος 2019, το σύνολο ήταν 1,256, από τα οποία ποσοστό της τάξης του 28% αφορούσε άνδρες/αγόρια και ποσοστό της τάξης του 72% γυναίκες/κορίτσια.
• Κατά το έτος 2020, το σύνολο ήταν 1,968, από τα οποία ποσοστό της τάξης του 23% αφορούσε άνδρες/αγόρια και ποσοστό της τάξης του 77% γυναίκες/κορίτσια.
• Κατά το έτος 2021 έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα, συνολικά 1,374 περιστατικά βίας.

Ωστόσο, πολλές φορές οι αριθμοί αυτοί δεν ανταποκρίνονται πλήρως στην πραγματικότητα, αν λάβουμε υπόψη ότι πολλά από τα περιστατικά βίας δεν καταγγέλλονται στην Αστυνομία και   όπως ενδεικτικά αναφέρει η Υπεύθυνη του Κλάδου Χειρισμού Θεμάτων Βίας στην Οικογένεια, Υπαστυνόμος κ. Εύη Νικολάου, της Υποδιεύθυνσης Διαχείρισης Υποθέσεων Ευάλωτων Προσώπων  «η βία στην οικογένεια είναι ένα από τα εγκλήματα που η έκταση τους δεν μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια και οι έρευνες δείχνουν ότι τα στατιστικά στοιχεία αποδίδουν ένα μέρος του προβλήματος, καθότι υπάρχει διστακτικότητα στην καταγγελία από τα θύματα για διάφορους λόγους, άρα υπάρχει ένας μεγάλος σκοτεινός αριθμός για τα αδικήματα αυτά».

Βάσει έρευνας, πιο κάτω παρατίθενται οι αιτιάσεις των γυναικών θυμάτων (4):

1. Φόβος ότι ο σύζυγος/σύμβιος της θα την εκδικηθεί
2. Είναι οικονομικά εξαρτώμενη του
3. Λυπάται να τον εγκαταλείψει
4. Είναι ψυχολογικά εξαρτώμενη του
5. Αισθάνεται ένοχη και υπεύθυνη για τις πράξεις του
6. Διατηρεί την πεποίθηση ότι κάποια στιγμή εκείνος θα σταματήσει να της συμπεριφέρεται βίαια.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η γυναίκα – θύμα αυτής της βίαιης και εξουσιαστικής συμπεριφοράς του συντρόφου της, πολλές φορές τείνει να αυτό-ενοχοποιείται (5).       

Προτεραιότητες  της Αστυνομίας

Παρά τους οποιουσδήποτε  δισταγμούς των θυμάτων να αποταθούν στις Αρχές, με το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο, υπάρχουν περισσότεροι μηχανισμοί και δομές στήριξης  για την καταπολέμηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας.

Χαρακτηριστικά, σε αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθεί ότι σύμφωνα με σχετική αναφορά του Αρχηγού Αστυνομίας κ. Στέλιου Παπαθεοδώρου, σε εγκύκλιο  του, ημερομηνίας 18 Αυγούστου 2021, «η άμεση διερεύνηση τέτοιας φύσεως υποθέσεων και η αξιολόγηση της επικινδυνότητας σε κάθε υπόθεση με τη χρήση του σχετικού πρωτοκόλλου, που αποσκοπεί στη λήψη των ανάλογων προστατευτικών μέτρων, συνιστούν τα θεμέλια για την αποτελεσματική διεκπεραίωση των υποχρεώσεων της Αστυνομίας».

Ακόμη, να σημειωθεί ότι σύμφωνα με την Βοηθό Διευθύντρια της Υ.Δ.Υ.Ε.Π. κ. Λαμπριανίδου, μετά το έτος 2018,  η αύξηση στις καταγγελίες, ίσως απορρέει από το γεγονός ότι «η Αστυνομία έκανε άνοιγμα προς την κοινωνία και κάλεσε τα θύματα να μιλήσουν και να καταγγείλουν», ως επίσης ότι «Δεν σημαίνει ότι επειδή αυξήθηκαν οι καταγγελίες αυξήθηκε και το πραγματικό πρόβλημα. Σίγουρα, σιγά σιγά ανεβαίνουν οι αριθμοί γιατί ως επί το πλείστον, τα θύματα που έρχονται να καταγγείλουν είχαν ήδη βιώματα…, την πρώτη φορά μπορεί να δικαιολογήσουν τον θύτη, τη δεύτερη να προβληματιστούν και μετά μπορεί να αποταθούν στην Αστυνομία ή στη Γραμμή του Πολίτη, όπου ζητούν ανώνυμα συμβουλές. Εμείς τους συμβουλεύουμε για πως θα διαχειριστούν την κατάσταση».

Σε αυτό το πλαίσιο,  η Αστυνομία Κύπρου έχει προβεί σε σημαντικά βήματα για αντιμετώπιση του πολυδιάστατου αυτού φαινομένου.  Συγκεκριμένα,  έχει δημιουργηθεί κατόπιν ορισμού και σύστασης από τον Αρχηγό Αστυνομίας, η νέα Υποδιεύθυνση Διαχείρισης Υποθέσεων Ευάλωτων Προσώπων (Υ.Δ.Υ.Ε.Π.), η οποία  παρέχει στήριξη και δραστηριοποιείται σε όλες τις Αστυνομικές Διευθύνσεις  με σκοπό την καλύτερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας.

Επιπρόσθετα, έχουν δημιουργηθεί και λειτουργήσει τα Επαρχιακά Κλιμάκια Διερεύνησης Υποθέσεων Βίας στην Οικογένεια, τα οποία επιλαμβάνονται και διερευνούν περιστατικά βίας στην οικογένεια και κακοποίησης ανηλίκων και σύμφωνα με την Υπαστυνόμο κα Νικολάου της Υ.Δ.Υ.Ε.Π., «με τη σύσταση των Κλιμακίων, η Αστυνομία ενισχύει την φωνή των θυμάτων. Απώτερος στόχος μας, είναι μέσα από την εξειδίκευση των μελών μας και τον επαγγελματισμό τους, να αυξήσουμε το επίπεδο της εμπιστοσύνης των θυμάτων προς την Αστυνομία».

Εντούτοις, δεν παραβλέπεται το γεγονός ότι υπάρχει πάντοτε η αναγκαιότητα συνεργασίας και συν-διαχείρισης των εν θέματι περιστατικών, με άλλες συναρμόδιες υπηρεσίες και φορείς του κράτους αλλά και ΜΚΟ. 

Συμπερασματικά, η βία κατά των γυναικών και ειδικότερα, η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ένα ειδεχθές έγκλημα στη σύγχρονη κοινωνία. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν τα θύματα ότι μπορούν και έχουν το δικαίωμα να αποταθούν στις Αρχές για βοήθεια ή καταγγελία, καλώντας στους αριθμούς 199 ή 112 για άμεση επέμβαση,  στο 1460 – Γραμμή του Πολίτη, στον Αστυνομικό Σταθμό της περιοχής που διαμένουν, στα Επαρχιακά Κλιμάκια Βίας στην Οικογένεια και επιπρόσθετα, μπορούν να επικοινωνήσουν στην τηλεφωνική γραμμή  22808442 της Υ.Δ.Υ.Ε.Π. στο Αρχηγείο Αστυνομίας.

Βιβλιογραφία/Πηγές:

1. 25 Νοεμβρίου-Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: https://unric.org/el/25-%CE%BD%CE%BF%CE%B5%CE%BC%CE%B2%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85            
2.  Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας,  Κωνσταντινούπολη, 11.V.2011, διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: https://rm.coe.int/1680462536  
3. Βασίλης Γατσάς, Βία κατά των Γυναικών, Εκδόσεις Καλοκάθη: 2006, σ.31
4. Walker & Browne, 1985
5. Βασίλης Γατσάς, Βία κατά των Γυναικών, Εκδόσεις Καλοκάθη: 2006, σ.σ.37-38